Жастар еңбек жолын бастап, өз бетінше табыс таба бастаған кезде ең жиі кездесетін қаржылық қателік — табысты жинамай, бірден жұмсау. Бұл — табиғи жағдай, себебі бастапқыда жинақ жасау маңызды емес, алыс мақсат сияқты көрінеді. Алайда, өмір шындығы басқаша: жалдау ақысы, коммуналдық төлемдер, көлік шығындары және тамақтану — мұның бәрі қаржыны дұрыс жоспарламаса, үлкен қиындық тудыруы мүмкін.
Жастық шақтағы қаржылық қателіктер болашақ өмір сапасына тікелей әсер етеді. Төменде кең таралған қателіктер және олардан сақтану жолдары ұсынылады:
1. Бюджет жүргізбеу
Көптеген жастар табыс пен шығынды есептемейді. «Бәрі онсыз да түсінікті» деген көзқарас ақшаны тиімді басқаруға кедергі болады. Нәтижесінде қаржы бақылаусыз кетіп, ең қажетті заттар мен қызметтерге ақша жетпей жатады.
Не істеу керек?
-
Қарапайым мобильдік қосымшаларды (мысалы, CoinKeeper, ZenMoney) пайдаланып, күнделікті шығындарды жазып отырыңыз.
-
50/30/20 қағидасын қолданыңыз: 50% — қажеттіліктерге, 30% — қалауларға, 20% — жинақ пен инвестицияға.
2. Табысыңызға сай өмір сүрмеу
Жарнама мен әлеуметтік желілердегі «әдемі өмір» көріністері жастарды артық шығынға, тіпті қарызға итермелеуі мүмкін. Бұл — үлкен қателік. Табыс көлемінен көп ақша жұмсау — қаржылық тұрақсыздықтың бастамасы.
Шешімі:
-
Өзіңізді басқалармен салыстыруды доғарыңыз;
-
Әр сатып алуды кемінде бір күнге кейінге қалдырыңыз — сол кезде шынымен қажет пе екенін бағамдай аласыз;
-
Кредитке емес, қосымша табыс арқылы сатып алуды көздеңіз.
3. Ойланбай кредит алу
Кредит карталары немесе тұтынушылық қарыздар көп жағдайда жеңіл ақша сияқты көрінеді. Бірақ онымен бірге пайыздар, өсімпұл, төлемді кешіктірген жағдайда салдары болады. Кредиттік тарихтың бұзылуы — болашақта ипотека немесе автокредит алу мүмкіндігін шектейді.
Не істеу керек?
-
Кредитті алар алдында толық шартты оқып шығыңыз;
-
Төлемді уақтылы жасай алатыныңызға сенімді болмасаңыз — кредит алудан бас тартқаныңыз жөн;
-
Кредит картасын тек қажет болғанда пайдаланыңыз және лимиттен аспауға тырысыңыз.
4. Мақсатсыз үнемдеу
Жинақ пен жоспар нақты мақсаттармен байланысты болмаса, мотивация да азаяды. Көп адам белгілі бір себепсіз жинауды бастаса да, оны орта жолда тоқтатады.
Шешімі:
-
Қысқа мерзімді (мысалы, демалыс) және ұзақ мерзімді (үй, көлік) қаржылық мақсаттар қойыңыз;
-
Мақсатыңызды нақтылаңыз: қанша ақша, қандай мерзім ішінде керек;
-
Мақсатты ай сайынғы жарналарға бөліп, жинауды жүйелі түрде жүргізіңіз.
5. Жылдам табысқа сену және алаяқтарға алдану
Цифрлық дәуірде жастар техногендік ортада еркін жүргенімен, бұл оларды алаяқтықтан қорғамайды. Жалған инвестициялар, «бір күнде бай болу» уәделері, күмәнді стартаптар — бәрі де сенімге кіріп, қаржыңызды жоғалтуға әкелуі мүмкін.
Сақ болыңыз, егер:
-
Компания тым жоғары табыс уәде етсе;
-
Инвестиция міндетті түрде қайтарылады десе;
-
Жаңа адамдарды тартсаңыз ғана табыс табасыз десе — бұл классикалық қаржы пирамидасының белгілері.
Не істеу керек?
-
Кез келген ұсынысты тексеріңіз: лицензиясы, заңды мекенжайы, шынайы пікірлер бар ма?
-
Қаржы мониторингі агенттігінің және Қаржы нарығын реттеу агенттігінің сайттарынан тізімдерді қарап шығыңыз.
-
Байқауға немесе инвестицияға ақша салмас бұрын жақындарыңызбен немесе сарапшымен ақылдасыңыз.
Қорытынды: қаржылық тәртіп — болашақ кепілі
Қаржылық сауаттылық — табыстың көлеміне емес, оны басқару қабілетіне байланысты. Жастық шақтағы қаржылық тәртіп болашақта сізге үлкен мүмкіндіктер береді: өз пәтеріңіз, жеке көлігіңіз немесе бизнестің бастауы болуы мүмкін.
Есіңізде болсын: қаржыңызды бүгіннен бастап дұрыс басқару — ертеңгі еркін өмірдің іргетасы.
