Жұмыс істейтін балалардың саны артқан. Халықаралық еңбек ұйымының мәліметі соңғы төрт жылда 8,4 млн-ға өскен. Мамандар елімізде де балалар еңбегін пайдалану үйреншікті жағдайға айналып бара жатқанына алаңдайды. Өйткені жазғы демалысқа шыққан оқушылардің бір бөлігі мейрамханалар мен көлік жуу орындарында, орталық базарда напақа тауып жүр. Баланы балалық шағынан айырып, қара жұмысқа жіберу мәжбүрлік пе? Кәмелет жасына толмағандарға тыйым салынған жұмыстар қандай?
Түркістандағы жерасты жолында бұл жеткіншектер салмақ өлшеп, қызмет көрсетуді кәсіпке айналдырған. Күндіз де кешкі уақытта да олар осы жерден шықпайды. Біз де жасырын камерамен балалардың бұл қызметін сыртынан түсіріп, әңгімеге тартып көрдік. Кейін базардың әр нүктесінде напақасын тауып жүрген біраз баланы байқадық. Ал кейбір жоғары сынып оқушылары еңбек жолын даяшылықтан бастаған.
Кәмелет жасына толмаған даяшы:
— Негізі сол даяшы болып жұмыс істеймін. Жинаған ақшамды қажеттіліктеріме жұмсаймын.
Елімізде оқушыға жұмыс істеуге болмайды деген заң жоқ. Жұмыс істеп не қызмет көрсету арқылы табыс табуға болады. Тек бір ғана шарт, ата—ана не қамқоршысының келісімі арқылы ресми жұмысқа тұруы керек. Есесіне заң камелетке толмағандардың еңбек құқығын айрықша қорғайды.
16-18 жас аралығындағы балалар аптасына 36 сағаттық жұмыс істей алады. 14-16 жастағы балалар аптасына 24 сағаттық жұмыс істей алады. Ішімдік өнімдерін тасымалдайтын орындар мен түнгі ойын-сауық мекемелерінде және түнгі ауысымда балаларға жұмыс істеуге мүлде болмайды.
Дегенмен облыста бала еңбегін қанауға қатысты шағым түспепті. Мұны еңбек инспекторлары айтып отыр.
Қамбар Асылбеков, Түркістан облысының мемлекеттік еңбек инспекторы:
— Ондай арыз шағымдар түсіп жатқан жоқ. Қолданыстағы заңға сәйкес тек арыз түскен жағдайда ғана жоспардан тыс тексере аламыз. Мараторий 2023 жылдың 1-ш іқаңтарына дейін. Тек арыз болса ғана тексеріс жүргізе аламыз.
Баланы еңбекке баулу мен бала еңбегін қанау деген екі түрлі ұғым дейді әлеуметтанушы. Тіпті оқушы өзінің сыныптастарының алдында беделін көтергісі келеді. Тағы бір әсер етуші фактор балалар көбіне жоқшылықтың, кедейліктің кесірінен жұмысқа жегіледі.
Нұрдаулет Ниязов, әлеуметтанушы:
— Балалардың қажеттеліктерін өтеуге ата-аналардың табысы жетпейді.
Қысқасы, жұмыс істейтін бала да көп, жұмыс ұсынатын адам да көп. Тек екеу ара заңды шарт жасаса болғаны.
