Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстан суицидтің жиілігі бойынша әлемде алдыңғы орындардың бірінде тұр. Әсіресе, 18 жасқа толмаған жеткіншектер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау фактілерінің жиілеп кеткені қоғам үшін үлкен дабыл. Суицид – жай ғана статистика емес, бұл – әр отбасының қайғысы, ұлттың болашағына төнген қауіп.
Жеткіншектер мен жастар суицидінің өршуі түрлі әлеуметтік, психологиялық, мәдени және ақпараттық факторлардың үйлесімінен туындайды. Балалар мен жасөспірімдер жан дүниесінде орын алған күйзелістер мен дағдарыстарды өз бетімен еңсере алмағанда, өзіне-өзі қол жұмсау әрекетіне баруы мүмкін. Мұндай шешімге көбіне эмоционалдық күйзеліс, жалғыздық, отбасындағы кикілжің, әлеуметтік қысым, мектептегі әлімжеттік, зорлық-зомбылық, болашаққа деген сенімсіздік итермелейді.
Жастардың суицидке бару себептерін зерттеген әлеуметтанушы-ғалымдар өмірлік құндылықтардың дағдарысы мен ортаға бейімделу қабілетінің төмендігіне назар аударады. Адам өзін қоғамның бір мүшесі ретінде сезіне алмаса, өз өмірінің мәні мен мақсатын жоғалтса, бұл психологиялық күйзелістің тереңдеуіне әкеледі.
Мәселенің маңыздылығы мен оның қауіпті деңгейі
Қазақстанда жастар арасындағы суицид көрсеткіші әлемдік орташа деңгейден әлдеқайда жоғары. Бұл – ұлттың болашағы – жастардың бойындағы үміттің, сенімнің, өмірге деген құштарлықтың әлсірегенін көрсететін алаңдатарлық жайт. Ең қорқыныштысы – бұл құбылыстың жасарып бара жатқаны: мектеп жасындағы балалар мен жеткіншектер арасындағы оқиғалар жиілеп барады.
ДДСҰ дерегі бойынша, әлемде әр 40 секунд сайын бір адам өз-өзіне қол жұмсайды. Ал Қазақстанда 15–29 жас аралығындағы жастар арасындағы суицид өлім-жітім себептерінің арасында алғашқы бестікке кіреді.
Себептері мен түрткілері
Суицидтің түп-тамыры – тереңде. Оның себептері көп және бірқатар факторлармен байланысты:
-
Отбасындағы келеңсіз жағдайлар (жанжал, ажырасу, немқұрайлылық);
-
Мектептегі әлімжеттік, кемсіту;
-
Психикалық денсаулық мәселелері (депрессия, мазасыздық, тұлғалық дағдарыс);
-
Қоғамдық қысым мен әлеуметтік желідегі жалған стандарттар;
-
Өзін жалғыз, керексіз сезіну;
-
Болашаққа деген сенімсіздік, мақсатсыздық.
Сауалнамалар көрсеткендей, жастардың көпшілігі бос уақытын әлеуметтік желілерде өткізеді. Бұл қарым-қатынастың виртуалдануына, отбасымен және жақындарымен шынайы байланыстың әлсіреуіне алып келеді.
Суицидтің алдын алуға бағытталған шаралар
Мәселенің ушығуына қарсы тұру үшін жүйелі, ғылыми негізделген және психологиялық тұрғыдан тиімді шаралар қажет. Бұл ретте, мемлекет, мектеп, отбасы және үкіметтік емес ұйымдардың бірлескен әрекеті маңызды.
1. Алдын алу шаралары
-
Жасөспірімдермен ашық диалог жүргізу: Эмоциясын еркін жеткізуге жағдай жасау, тыңдау және түсіну – маңызды алғашқы қадам.
-
Мектептерде психологиялық тренингтер мен кеңестер жүргізу: «Өмірге ғашық болу», «Қиындықпен күрес» тақырыптарындағы сабақтар арқылы балаларға стресспен күрес дағдыларын үйрету.
-
Мамандарды тарту: Психологтар, психотерапевттер, әлеуметтік педагогтармен тұрақты жұмыс жүргізу.
-
Сенім телефондары мен онлайн-платформаларды дамыту: Мәселен, «111» байланыс орталығы немесе 150 нөмірі – дағдарысқа тап болған жастар үшін тиімді құрал.
2. Отбасылық қолдаудың маңыздылығы
-
Ата-аналар балаларымен ашық сөйлесіп, сенімді қарым-қатынас орнатуы тиіс.
-
Баланың психологиялық жағдайына мұқият болу – ерекше маңызды. Мінез-құлқындағы, көңіл-күйіндегі, ұйқы мен тамақтану тәртібіндегі өзгерістерге назар аудару қажет.
3. Әлеуметтік және мәдени факторлар
-
Жастар арасында өмірлік құндылықтарды насихаттау, отансүйгіштік, еңбекқорлық, адамгершілік қасиеттерді дәріптеу.
-
Бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде позитивті контент үлесін арттыру.
-
Суицидтік мінез-құлықты романтизациялау немесе көрсетуге тыйым салу.
Қорытынды
Суицид – бұл тек бір адамның мәселесі емес, бұл – қоғамның денсаулығына берілген ескерту. Әрбір жас – еліміздің болашағы. Жастарға үміт сыйлау, өмірге құштар болуға үйрету – бүгінгі қоғамның, әрбір ата-ананың, ұстаздың, маманның басты міндеті.
Суицид – шешім емес. Бұл – уақытша қиындықтарға берілген қайтымсыз жауап. Ал біз бұл тығырықтан шығудың басқа да жолдарын көрсетуіміз керек.
Өмір – ең үлкен құндылық. Оны бағалау – бәрімізге ортақ парыз.
