Бүгінгі таңда интернет – балалар мен жасөспірімдердің күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі. Олар желіде қарым-қатынас жасап, ойын ойнап, ақпарат алады және өздерін танытады. Алайда осы мүмкіндіктермен қатар кибербуллинг, желідегі алаяқтық, зиянды контент сияқты бірқатар қауіп-қатерлер қатар жүреді. Сол себепті балалардың цифрлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету – әр ата-ананың маңызды міндеті.
Кибербуллинг деген не және ол қалай байқалады?
Кибербуллинг – бұл интернет немесе мобильді байланыс арқылы қорлау, қорқыту, бопсалау, әлеуметтік оқшаулау немесе ар-намысына тию. Балалар мұндай зорлық-зомбылыққа әлеуметтік желілерде, ойын чаттарында немесе хабар алмасу платформаларында тап болуы мүмкін.
Балаңыз кибербуллингтің құрбаны болуы мүмкін екенін білдіретін белгілер:
-
Көңіл-күйінің жиі өзгеруі, мазасыздық немесе ашулану;
-
Интернеттен кейінгі күйзеліс немесе тұйықталу;
-
Құпиялылықтың артуы, гаджетті жасыру, парольдерін бермеу;
-
Интернеттен кейін жиі ақша сұрау немесе мазасыз әдеттер байқалуы;
-
Ұйқысыздық, тәбеттің бұзылуы, мектепке барғысы келмеу.
Ата-аналар бұл белгілерге бей-жай қарамай, балаға қолдау көрсетуі және ашық сөйлесуі қажет.
Ата-аналарға арналған практикалық ұсынымдар
1. Үй ережелерін бекітіңіз
-
Балаңызбен бірге интернетті пайдалану туралы нақты ережелер жасаңыз (уақыт шектеуі, сайттарға рұқсат, онлайн қарым-қатынас нормалары).
-
Бұл ережелерді жазбаша түрде іліп қоюға және олардың орындалуын бірге қадағалауға болады.
2. Интернетке қосылған құрылғы ортақ кеңістікте болсын
-
Компьютер немесе планшет балаға оңай бақылауға болатын жерде – қонақ бөлмеде немесе асүйде орналасуы тиіс.
-
Бұл бақылауды жеңілдетеді және қажетсіз мазмұннан сақтайды.
3. Балаңыздың онлайн достары туралы біліңіз
-
Әлеуметтік желілердегі және мессенджерлердегі достары кім екенін, олармен қандай тақырыпта сөйлесетінін сұраңыз.
-
Бейтаныс адамдармен жеке хат алмасуға шектеу қойыңыз.
4. Ата-аналық бақылау құралдарын қолданыңыз
-
Контентті сүзгілейтін және шектеу қоятын арнайы бағдарламалар орнатыңыз (мысалы, Safe Kids, Qustodio, Kaspersky т.б.).
-
Бұл құралдар балаға зиянды сайттарға кірмеуге және уақыт шектеулерін қоюға мүмкіндік береді.
5. Чаттар мен байланыс платформаларын бақылаңыз
-
Балаңыз қандай платформаларды пайдаланатынын біліп отырыңыз.
-
Модераторлық жүйелері бар чаттарды қолдануға кеңес беріңіз.
-
Жеке, жабық режимдегі хат алмасуға тыйым салуға болады.
6. Жеке ақпаратты қорғауға үйретіңіз
-
Электрондық пошта, тіркеу формалары, онлайн жарыстар кезінде жеке деректерді бөліспеуді қатаң ескертіңіз.
-
Құпиясөздерді ешкіммен бөліспеу керектігін түсіндіріңіз.
7. Интернеттегі қауіптер туралы ашық сөйлесіңіз
-
Қауіпті контентке немесе әрекетке тап болған жағдайда баланың сізге бірден хабар беруі керек екенін түсіндіріңіз.
-
Жағымсыз жағдайдан кейін жазғырмаңыз – бастысы бала сізге сеніп, көмекке жүгіне алуы қажет.
8. Интернеттегі заңсыз әрекеттер туралы біліңіз
-
Балаларға интернетте қылмыс жасау (қорқыту, жалған ақпарат тарату, құмар ойындарға қатысу) заңмен жазаланатынын айтыңыз.
-
Онлайн құмар ойындарына қатысудың заңсыз әрі қауіпті екенін түсіндіріңіз.
9. Спам мен вирустардан қорғауды үйретіңіз
-
Күмәнді сілтемелерді ашпау, белгісіз файлдарды жүктемеу, қажетсіз хаттарға жауап бермеу – қауіпсіздік негіздері.
Қорытынды
Цифрлық қауіптер – шынайы және ескерусіз қалдыруға болмайтын жағдайлар. Балаға сенімді орта қалыптастырып, интернетте өзін қалай қорғау керектігін ерте жастан үйрету қажет. Бастысы – ашық қарым-қатынас, тәртіп пен бақылау, және бірлескен шешім қабылдау.
Интернет балалар үшін қауіпсіз және пайдалы ортаға айналуы үшін ата-аналар да белсенді рөл атқаруы тиіс. Баланың цифрлық әлемдегі қауіпсіздігі – ересектердің жауапкершілігі мен қолдауына тікелей байланысты.
