Қазіргі заманғы интернет пен мобильді байланыс құралдарының кеңінен қолданыла бастауы алаяқтардың әрекет ету аясын едәуір кеңейтті. Қаскөйлер – тек техникалық қулықтармен ғана емес, психологиялық айламен де қаруланған. Олар өздерін түрлі лауазымды тұлға немесе ұйым өкілі ретінде таныстырып, азаматтардың сеніміне кіріп, олардың қаржылық немесе жеке деректерін иемденуге тырысады. Бұл мақалада алаяқтардың жиі қолданатын «рөлдері» мен олардан қорғану жолдары қарастырылады.
1. Банктер мен құқық қорғау органдарының «қызметкерлері»
Алаяқтардың ең көп қолданатын әдістерінің бірі – өзін банк қауіпсіздік қызметкері ретінде таныстыру. Қаскөйлер телефон арқылы хабарласып, «күдікті транзакция анықталғанын» айтып, оны тоқтату үшін СМС арқылы келген растау кодын сұрайды. Іс жүзінде бұл код – жәбірленушінің шотынан ақша аударуды растауға арналған құрал. Сонымен қатар, олар полиция, ІІМ немесе ҰҚК қызметкері ретінде сөйлесіп, жеке мәліметтерді алуға тырысады.
Кеңес: Ешқашан үшінші тұлғаларға SMS-кодтарды бермеңіз. Банк пен құқық қорғау органдары азаматтардан құпия деректерді талап етпейді.
2. Мемлекеттік орган «қызметкерлері»
Алаяқтар өзін салық қызметінің немесе 1414 нөмірі арқылы жұмыс істейтін eGov.kz платформасының қызметкері ретінде таныстырып, жалған «берешектер» немесе «шот бұғатталуы» туралы хабарлайды. Жәбірленушіге жалған төлем парақтары мен сайт сілтемелері жолданып, сол арқылы жеке немесе банк деректері алынады.
2024 жылдың қазан айында Мемлекеттік кірістер комитеті осындай схемалар туралы ресми түрде ескерту жариялады.
Кеңес: Барлық берешек пен шот мәртебесін тек ресми порталдар – egov.kz және kgd.gov.kz арқылы тексеріңіз.
3. «Курьерлер» мен жеткізу қызметі өкілдері
Қаскөйлер «гүл жеткізу» немесе «сәлемдеме жеткізу» қызметі атынан әрекет етеді. Алдымен белгісіз біреуден сыйлық немесе сәлемдеме жеткізіледі. Кейіннен жалған қызмет өкілі хабарласып, SMS-код сұрайды. Бұл код арқылы алаяқтар онлайн транзакция жасап, зардап шегушінің шотынан қаражат жымқыруы мүмкін.
Кеңес: Егер сіз сәлемдеме немесе гүл тапсырысын бермесеңіз – оларды қабылдамаңыз. Ешқашан SMS арқылы келген кодтарды бөгде адамдарға айтпаңыз.
4. «Жақын туыстар» рөліндегі алаяқтар
Бұл тәсілдің ерекшелігі – сенімге негізделуі. Алаяқтар WhatsApp немесе басқа мессенджерлердегі аккаунтты бұзып, оның атынан туыстарына жедел ақша сұрап жазады. Кейде олар тікелей қоңырау шалып, адамның дауысын өзгертіп, «апатқа ұшырадым», «айыппұл төлеу керек» деген сылтаумен қаражат сұрайды.
Биыл Астанадағы 86 жастағы зейнеткер дәл осындай алаяқтық әрекеттің құрбаны бола жаздады. Қырағылық пен полицияның жедел іс-әрекеті нәтижесінде қаржы жымқыру әрекеті дер кезінде тоқтатылды.
Кеңес: Мұндай жағдайда ақша аударуға асықпаңыз – алдымен туысыңызға қайта хабарласып, мән-жайды нақтылаңыз.
5. Жалған жұмыс берушілер
Жоғары жалақы мен ыңғайлы жұмыс кестесін уәде етіп, алаяқтар интернеттегі жұмыс іздеу платформаларында хабарландыру орналастырады. Олар «жұмысқа қабылдау үшін алдын ала төлем» талап етіп, кейін хабарсыз кетеді.
Қазақстанда «Қазақстан кітапханасы» атынан жарияланған осындай жалған жұмыс ұсынысы бірнеше адамды алдап соқты. Жәбірленушілерден «сақтандыру» немесе «оқыту» үшін алдын ала төлем алынған.
Кеңес: Ешқандай жұмыс беруші үміткерден жұмысқа тұру үшін ақша талап етпеуі тиіс. Мұндай талап – алаяқтықтың анық белгісі. Күдік тудырған жағдайда құқық қорғау органдарына хабарласыңыз.
Қорытынды
Алаяқтардың айла-тәсілдері жыл сайын жетілдіріліп, түрленіп келеді. Алайда олардың әрекеттерінің көбісі ұқсас сценарийлер бойынша өрбиді. Сондықтан әрбір азамат қырағылық танытып, жеке деректерін, әсіресе банк шоттарына немесе мобильді құрылғыларға байланысты мәліметтерді ешкімге жарияламауы қажет.
Есіңізде болсын:
-
Банктер мен мемлекеттік органдар құпия деректерді сұрамайды.
-
SMS арқылы келген растау кодтарын ешкімге бермеңіз.
-
Күмәнді жағдай туындаса, дереу тиісті мекемелерге хабарласыңыз.
